200 نکته در مورد«چگونه سخنرانی کنیم؟»(2)

در شماره پیشین، سی و هفت نکته از مجموعه «چگونه سخنرانی کنیم؟ » را از نظر گذراندید، اینک ادامه مطلب را پی می گیریم .

چهار . اصول سخنرانی

38- یکی از اصول مهم سخنوری، شناخت مخاطب است; زیرا رشته سخنوری، مانند رشته پزشکی، نوعی نسخه پیچی است و نسخه پیچی پیش از شناخت بیمار، کاری مشکل زا و گاه خطرآفرین است . این شناخت می تواند در ابعاد گوناگون، مانند بعد فرهنگی، اخلاقی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و علمی، بررسی شود و مورد تامل قرار گیرد . مثلا در بعد علمی، سخنرانی برای استادان حوزه و دانشگاه، با سخنرانی برای طلاب و دانشجویان متفاوت خواهد بود .

39- هنگام مطالعه «مطالب » ، برای تدوین محتوای سخن خود به دو چیز، خوب بیندیشید: یکی فهم مطالب برای خود و دیگری روش تفهیم مطالب برای شنوندگان خود که گاه امر دوم از امر اول مهمتر و سخت تر است . فی المثل، چنانچه برای «بازاریان » و در زمینه «گرانفروشی » می خواهید سخن بگویید، باید مطالعه و فکر کنید که زشتی گرانفروشی را با روش مستقیم یا با روش غیر مستقیم به آنان تفهیم نمایید .

40- در سخنرانی تان - جز در موارد ضروری - فقط از «یک موضوع » سخن بگویید و همان را برای مخاطبان خود خوب پرورش دهید و از پرداختن به «موضوعات گوناگون » و با روش «کشکولی » خودداری ورزید; زیرا تبیین خوب و کامل یک موضوع، ازبیان ناقص چند موضوع گوناگون به مراتب بهتر و مؤثرتر است .

41- متنوع » سخنرانی کنید تا شنوندگان متنوع شما همگی جذب سخنان شما شوند . از راهکارهای آن، ایجاد تنوع در مواد، ابزارها، قالبها و روشهای سخنوری است . مثلا چون ممکن است در میان شنوندگانتان دانشجویان و دانشوران نیز حضور داشته باشند، از مطالب علمی نیز استفاده کنید . یا چون امکان دارد در میان شنوندگان شما کسانی که اهل شعر و ادب هستند، حضور داشته باشند، از اشعار و قطعات زیبا هم استفاده نمایید . و یا چون احتمال دارد در میان مخاطبانتان، کودکان و نوجوانان نیز شرکت کرده باشند، داستانها و خاطرات جالب را نیز بیان کنید .

42- کیفیت و کمیت سخن خود را بر مبنای حد «متوسط » معلومات و اطلاعات و توان جسمی و فکری و روحی شنوندگان قرار دهید .

43- موضوع و مطالب سخنرانی خود را با رعایت ویژگیهای زیر برگزینید:

مورد علاقه گوینده;

برخوردار از منابع کافی و معتبر;

مورد نیاز شنونده;

متناسب با شرایط زمان;

متناسب با شرایط مکان;

متناسب با شرایط مخاطبان;

برخوردار از تسلط علمی گوینده بر آن;

مهم از نظر گوینده و شنونده .

پنج . نکات پیش از سخنرانی

44- هر یک ساعت سخنرانی ممکن است چندین ساعت مطالعه لازم داشته باشد . پس تا می توانید، مطالعه پیش از سخنرانی را فراموش نکنید، هرچند سخنور ورزیده ای باشید .

45- در آغاز راه، شایسته است که مطالب سخنرانی خود را پیش از اجرا، در خانه و یا محل دیگری تمرین کنید . این تمرین را یا می توانید در حضور جمع، یا به صورت فردی انجام دهید و یا می توانید آن را روی نوار، ضبط نمایید و به آن گوش دهید و سپس نواقص آن را برطرف کنید تا به مرور زمان، سخنوری موفق شوید .

46- سخنور باید از نظر ظاهر، مرتب و تمیز باشد . از این رو، بایسته است که پیش از حضور در جلسه سخنرانی، سر و وضع، چهره، یقه، عمامه و لباس خود را در آینه ای ببینید و پس از اطمینان، به سخنوری بپردازید; زیرا گاهی ممکن است موهای سر، شانه نکرده، یا یقه لباس، ورآمده و یا لکه ای جوهر، یا چربی، روی لباس شما ریخته شده باشد .

47- پیش از سخنرانی، به خود تلقین کنید که حامل پیامی هستید و باید آن را بگویید و همه منتظر دریافت پیام شما هستند . از این رو، ترس و اضطراب کمتری به شما روی خواهد آورد و یا حتی هیچ گونه ترس و اضطرابی به دل شما راه نخواهد یافت .

48- پیش از سخنرانی، درباره آن بیندیشید که چگونه آن را آغاز کنید، چگونه آن را ادامه دهید و چگونه آن را به پایان برید و به طور کلی، چگونه آن را بیان نمایید . به طور مثال، آیا سخنرانی خود را با آیه ای از قرآن یا حدیثی ازمعصومان (علیهم السلام) و یا چند بیت شعر آغاز کنید؟ و آیا این آیه یا حدیث و یا شعر، می تواند کدام آیه یا حدیث و یا شعر باشد؟

49- برای سخنرانی خود، طرح مناسب و چارچوب کلی داشته باشید و پیش از سخنرانی، آن را برای خود ترسیم کنید تا در هنگام سخنرانی، مطالب را فراموش ننمایید .

50- برای پاسخگویی به پرسشهای احتمالی شنوندگان، قبلا خود را آماده کنید . این پرسشها را می توانید خودتان با تفکر در موضوع یا با مشورت با صاحب نظران در آن موضوع یا با مراجعه به کتابها و منابع نوشته شده در آن موضوع و یا حتی با کمک گرفتن از خود شنوندگان بیابید .

51- قبل از سخنرانی دقت نمایید که اگر نکته ای مبهم و تاریک در محتوای سخنرانی شما وجود دارد، آن را روشن و یا حذف کنید .

52- پیش از سخنرانی استراحت نمایید و از خوردن غذا به حد اشباع بپرهیزید تا با شکمی پر و انباشته از غذا سخنرانی نکنید . همچنین از خوردن چیزهایی مانند «نوشابه » و . . . خودداری ورزید .

53- شایسته است که چند دقیقه ای پیش از وقت، به محل سخنرانی خود بروید و از آنجا دیدن کنید تا از کیفیت و کمیت محل سخنرانی و شنوندگان خویش مطلع شوید .

54- پیش از سخنرانی، تاحدی که می توانید، از شرایط فرهنگی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شنوندگان خود آگاه شوید و سخنرانی خود را باتوجه به آن شرایط ایراد نمایید . به طور نمونه، اگر مخاطبان شما دارای شرایط اقتصادی ومالی خوبی نیستند، از آنان - برای امور خیریه و مانند آن - کمکهای مالی و . . . درخواست نکنید .

55- در صورت لزوم، پیش از سخنرانی، نقشه، لوحه، فیلم، اسلاید، اورهد و مانند آن را آماده کنید تا زمان سخنرانی شما با انجام دادن این گونه کارها تلف نشود .

56- در صورتی که پیش از سخنرانی شما شخص دیگری نیز سخنرانی می نماید، سعی کنید، چند دقیقه زودتر از موعد مقرر خودتان، در محل سخنرانی حاضر شوید تا از موضوع و محتوای سخنان او و به ویژه مثلا مرثیه ای که در پایان سخنرانی اش می خواند، آگاه شوید . با این کار، هم به این سخنران احترام گذاشته اید، و هم از تکرار موضوع و مرثیه برای شنوندگان خود دوری جسته اید .

57- برای آرامش بیشتر در سخنرانی، پیش از سخن گفتن، چند نفس عمیق بکشید .

58- پیش از سخنرانی، صدای بلندگو را آزمایش و تنظیم نمایید و فاصله مناسب خود با آن را در نظر بگیرید و تلاش کنید تا صدای نابهنجار و یا سوت دلخراش از آن تولید نشود، مثلا دهان خود را به میکروفون نچسبانید .

59- در صورت امکان، از بانیان و برگزارکنندگان مجلس سخنرانی خود بخواهید که هنگام سخنرانی شما از دادن آب، چای، خرما، حلوا، شیرینی و مانند آن، به شرکت کنندگان خودداری ورزند تا تمرکز حواس شما و آنان از بین نرود و کنترل مجلس نیز به هم نخورد .

شش . نکات آغاز سخنرانی

60- سخنرانی خود را با نام و حمد خدا و درود و سلام بر پیامبر محبوب خدا (صلی الله علیه وآله) و خاندان او و به ویژه امام زمان (عج) و نفرین بر دشمنان آنان آغاز کنید . مثلا چنین بگویید: «بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله رب العالمین، ثم الصلوة و السلام علی سیدنا و نبینا ابی القاسم محمد و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین سیما بقیة الله فی الارضین و لعنة الله علی اعدآئهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین » .

61- می توانید پس از یادکرد نام و ستایش خدا و درود بر پیامبر (صلی الله علیه وآله) و خاندان او (علیهم السلام)، آیه و یا حدیث و یا شعری را که با محتوای سخن شما ارتباط و تناسب دارد، در آغاز سخنرانی خود بخوانید . مثلا اگر موضوع و محتوای سخنتان درباره «دعا» است، می توانید این آیه را بخوانید: «و قال ربکم ادعونی استجب لکم . . .» ; پروردگارتان گفت: شما بخوانید مرا، من هم اجابت می کنم شما را .

62- شایسته است که در آغاز سخنرانی تان، موضوع و طرح و چارچوب بحث و سخن خود را برای شنوندگان بیان کنید . مثلا چنین بگویید: «بحث امروز ما درباره اخلاص است که عنوانهای آن عبارتند از: تعریف اخلاص، ارزش و اهمیت اخلاص، آثار و فوایداخلاص، اقسام اخلاص، مراحل اخلاص، ویژگیهای مخلصان و . . . .»

63- گاهی با خواندن یک یا چند بیت زیبای شعر، در آغاز سخنرانی تان، می توانید جذابیت خاصی به سخنرانی خود بدهید . مثلا اگر در مجلسی برای «جانبازان » و «خانواده » های آنان سخن می گویید، می توانید زبان حال آنان را این گونه بازگو کنید:

اگر داغ دل بود ما دیده ایم

اگر خون دل بود ما خورده ایم

اگر دل دلیل است آورده ایم

اگر داغ شرط است ما برده ایم⁽¹⁾

64- برای آغاز سخنرانی خود، عبارات و جملات مناسب و زیبایی انتخاب کنید . مثلا چنانچه موضوع سخنرانی شما درباره «شهادت » است، می توانید این جمله را بگویید: «خون جامه را ناپاک، اما جامعه را پاک می کند .»

65- گاهی بیان یک داستان جالب و زیبا در آغاز سخنرانی، بسیار مؤثر خواهد بود و جلب توجه خواهد نمود . به طور نمونه، چنانچه موضوع سخنرانی شما «استفاده از روش غیر مستقیم در تعلیم و تربیت » است، می توانید داستان وضوگرفتن امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) را، در حضور پیرمردی که اشتباه وضو می گرفت، بیان کنید .

66- گاهی می توانید سخنرانی خود را با طرح یک سؤال آغاز نمایید تا هم توجه شنوندگان را به سخنان خود جلب کنید و هم آنان را در سخنرانی تان شریک سازید . مثلا چنانچه موضوع سخنرانی شما درباره «توبه » است، می توانید در آغاز آن، این سؤال را مطرح نمایید: «توبه و شرایط آن چیست و آیا توبه در آخر عمر پذیرفته می شود یا نه؟»

67- در ابتدای سخنرانی خود، ارزش و اهمیت موضوع سخنرانی تان را برای شنوندگان خویش بیان کنید تا به آن علاقه مند شوند و به سخنان شما تا پایان سخنرانی تان گوش فرا دهند . به طور مثال، چنانچه موضوع سخنرانی شما درباره «تقوا» است، در آغاز سخنرانی خود، به ارزش و اهمیت «تقوا» ازنظر قرآن، از نظر معصومان (علیهم السلام)، از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری - مدظله العالی - و علما و دانشمندان بپردازید .

68- سعی کنید در همان آغاز، بر مجلس سخنرانی تان مسلط شوید . گاه با خواستن یک یا چند صلوات از جمعیت شنوندگان، می توانید این کار را انجام دهید .

69- گاهی در آغاز برخی از سخنرانیها، خوشامدگویی به شنوندگان لازم است . به طور نمونه، می توانید چنین بگویید: «به همه حضاری که به این مجلس تشریف آورده اند، عرض سلام و خوشامدگویی دارم . امیدوارم ثوابی از این مجلس، در پرونده اعمال ما و شما ثبت و ضبط شود .»

70- باید در کیفیت و کمیت مقدمه سخنرانی خود دقت نمایید . مثلا کمیت مقدمه سخنرانی تان نباید آن قدر طولانی شود که فرصت چندانی برای بیان اصل سخنرانی تان باقی نماند .

71- همه قوای خود را در مقدمه سخنرانی تان به کار نبرید، بلکه برای بقیه سخنرانی خود نیز ذخیره نگاه دارید . از این رو، در مقدمه سخنرانی خویش باید از حدت و حرارت به خرج دادن خودداری کنید تا برای ادامه سخنرانی، با خستگی روبه رو نشوید و حنجره شما توانایی سخن گفتن را نیز داشته باشد .

72- در آغاز سخنرانی، از مطالبی که مورد قبول و توافق میان شما و شنوندگان تان است، استفاده کنید تا آنان، در همان آغاز، نسبت به شما و محتوای سخنرانی تان علاقه مند شوند و موضعگیری منفی نکنند . مثلا اگر برای کسانی سخن می گویید که «ولایت فقیه » را قبول دارند، اما درباره «حدود و اختیارات ولی فقیه » سؤالات و شبهاتی دارند، شما در آغاز سخنان خود، از «ارزش و اهمیت ولایت فقیه » و سپس از «آثار و فواید ولایت فقیه » و آن گاه از «شرایط ولی فقیه » و در پایان سخنانتان، از «حدود و اختیارات ولی فقیه » سخن بگویید .

ادامه دارد . . .

پی نوشت: قیصر امین پور .